Neurologopedia w uszkodzeniach mózgu

Zaburzenia komunikacji i języka, czyli o nieafatycznych zaburzeniach mowy i afazji

Zaburzenia mowy mogą powstać na skutek: udarów mózgu (niedokrwiennego lub krwotocznego), uszkodzeń mózgowo-czaszkowych powstałych w wyniku wypadków, chorób onkologicznych, endokrynologicznych i neurodegeneracyjnych, a także wszelkich chorób o etiologii neurologicznej. W Ośrodku Rehabilitacji Neurologicznej i Senioralnej Neuroport specjalizujemy się w leczeniu zaburzeń mowy.

Zaburzenia neurologiczne. Jak wyglądają badania w Neuroport?

W badaniu neurologicznym mowę należy zbadać w pierwszej kolejności, ponieważ jej nieprawidłowości mogą utrudniać zebranie wywiadu. Ponadto, wyniki badania mowy przyczyniają się do oceny wyższych czynności nerwowych, co pozwala na dalszą diagnostykę. Mowa to łańcuch powiązań, w którym bada się słyszenie, rozumienie, formułowanie myśli i słów oraz łączenie ich, wytwarzanie głosu, oraz artykulację. Badanie każdego ogniwa pozwala określić nieprawidłowości występujące u chorych, które mogą występować pod postacią: głuchoty (niedosłuchu), afazji (utraty zdolności językowych), dysfonii (utraty głosu) czy dyzartrii (zaburzeń artykulacyjnych). Uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego mogą skutkować zaburzeniami mowy pod postacią nieafatycznych zaburzeń mowy lub afazją. W zależności od tego, która półkula mózgu została uszkodzona, neurologopeda ustala indywidualny plan terapii. Zacznijmy jednak od początku.

Uszkodzenie prawej półkuli mózgu

Jeżeli zostanie uszkodzona prawa półkula mózgu, zazwyczaj mamy do czynienia z nieafatycznymi zaburzeniami mowy. Oznacza to zniesienie kompetencji komunikacyjnych pod postacią aprozodii, nierozumienia złożonych wypowiedzi, prozopagnozji, apraksji konstrukcyjnej, zespołu stronnego pomijania, a także problemu z budowaniem tekstu adekwatnego do sytuacji, osoby i celu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w dysfunkcjach prawopókulowych pacjenci nie tracą zdolności produkowania mowy, mówią z reguły poprawnie. Rozumienie mowy, czyli tak zwana mowa bierna także jest prawidłowe. Uszkodzenie prawej półkuli skutkuje zaburzeniami z obszaru komunikacji, a nie języka. I tak aprozodia, to zaburzenia rozumienia i wytwarzania intonacji. Pacjenci nie potrafią zróżnicować wypowiedzi nacechowanych emocjami, a także sami mają problem z wyrażaniem swoich emocji. Ich mowa jest monotonna bez właściwego rytmu, tempa, intonacji, bez odpowiedniej prozodii. Pacjenci z patologią prawej półkuli mózgu mogą mieć problemy z rozumieniem długich, rozbudowanych wypowiedzi o skomplikowanej konstrukcji logiczno-gramatycznej, dlatego należy zwracać się do nich za pomocą krótkich komunikatów o prostej konstrukcji gramatycznej. Ponadto, przy głębszych uszkodzeniach, chorzy mogą nie rozpoznawać twarzy osób, nawet z najbliższego otoczenia. Ten rodzaj zaburzenia nazywany jest prozopagnozją. Często zdarza się, że pacjenci mają problem z wykonaniem podstawowych czynności życia codziennego z powodu apraksji (upośledzenie ruchów celowych), na przykład nie potrafią sami się ubrać, czy posługiwać sztućcami. U chorych również może występować zespół pomijania stronnego, gdzie pacjent ma ograniczone pole widzenia po przeciwnej stronie uszkodzenia, więc w przypadku uszkodzeń prawej półkuli pacjenci zmagają się z ograniczonym zasięgiem wzroku po lewej stronie. Opiekunowie takich pacjentów powinni także mieć na uwadze fakt, że chorzy mogą mieć duże trudności z wypowiadaniem się z powodu zaburzeń orientacji przestrzennej i nie potrafią prawidłowo ocenić otaczającej ich rzeczywistości, np. mylą czynności, pomieszczenia, przedmioty etc. Podczas planowania neuroterapii logopedycznej należy skupić się na najbardziej zaburzonym obszarze i od tego rozpocząć postępowanie rehabilitacyjne, pamiętając przy tym, że prawa półkula mózgu odpowiada za kreatywność, wyobraźnię, przestrzeń, muzykę oraz kontroluje półkulę lewą.

Uszkodzenie lewej półkuli mózgu

Całkiem odmienne postępowanie terapeutyczne dotyczy pacjentów, u których doszło do uszkodzenia lewej półkuli mózgu. W tym przypadku mamy do czynienia z afazją. Afazja powoduje zakłócenia w realizacji formalnych podsystemów języka fonologicznego (odbieranie dźwięków języka), morfologicznego (odmiana części mowy i słowotwórstwo) oraz syntaktycznego (szyk wypowiedzi). Oznacza to, że chorzy mają ogromne trudności w budowaniu wypowiedzi zgodnie z regułami organizacji języka, którym się posługują. W przeciwieństwie do uszkodzeń prawopółkulowych, w których następstwem jest utrata zdolności komunikacyjnych, w patologii lewej półkuli dochodzi do utraty zdolności językowych.

Neuroport — terapia neurologiczna z podziałem na rodzaje afazji

W celu ustalenia sposobu i metod neuroterapii należy określić rodzaj afazji. Współcześnie afazje dzieli się na afazję Wernickego, afazję Broki, afazję przewodzeniową, transkorową afazję czuciową oraz transkorową afazję ruchową, przy czym każdej z nich może towarzyszyć komponenta nominalna (trudności w nazywaniu). W afazji Wernickego pacjenci nie będą rozumieli mowy, będą odbierali ją jak zlepek dźwięków, przy czym ich mowa będzie płynna i poprawna pod względem artykulacyjnym, ale słowa nie będą niosły sensu ani znaczenia. W przypadku afazji Wernickego pacjenci tracą zdolność do powtarzania i nazywania. Z kolei w afazji Broki chorzy zachowują rozumienie mowy, ale mają problem z wyprodukowaniem wypowiedzi, dlatego komunikacja werbalna (słowna) przypomina bełkot, jest skandowana, często rozmówca odnosi wrażenie, jakby pacjent się jąkał. Chorym trudno znaleźć miejsce artykulacji, a to znaczy, że nie potrafią oni ułożyć artykulatorów do realizacji poszczególnych głosek. W afazji przewodzeniowej (uszkodzenie pęczka łukowatego) pacjenci zachowują rozumienie i prawidłowo tworzą mowę, ale powtarzanie jest zniesione, natomiast nazywanie może być częściowo zachowane. W transkorowej afazji czuciowej (uszkodzenie tylnej części obszaru ciemieniowo-potylicznego) pacjenci zachowują zdolność powtarzania, ale tracą rozumienie mowy i nazywanie. Tu, podobnie jak w afazji Wernickego, słowa wypowiadane przez chorych nie niosą znaczenia. Przy transkorowej afazji ruchowej pacjenci zachowują powtarzanie, przy jednoczesnej utracie płynności mowy, z mocno upośledzonym nazywaniem. Badając pacjentów pod kątem ustalenia programu terapeutycznego, zachodzi potrzeba sprawdzenia pisania i czytania, gdyż tak samo jest to forma komunikowania się z otoczeniem. Poza tym bardzo ważne jest określenie ręczności, tzn. czy pacjent jest prawo, czy leworęczny. Wynik badania pozwoli na ustalenie dominującej półkuli mózgu.

Ośrodek Rehabilitacji Neurologicznej i Senioralnej Neuroport: pomagamy w walce z zaburzeniami mowy

Podsumowując, terapia afazji jest bardzo skomplikowana i trwa naprawdę długo. Przy głębokich uszkodzeniach pacjenci nie odzyskują pełnych zdolności językowych. Założeniem terapii jest wypracowanie jak najlepszych możliwości komunikacyjnych, często niewerbalnych. Z pacjentami należy pracować systematycznie w warunkach ambulatoryjnych, ale także domowych. Pamiętajmy również o tym, że omawiana grupa chorych wymaga szczególnej troski i wsparcia. Nie można pozostawić ich bez pomocy, ponieważ oni też chcą uczestniczyć w życiu codziennym w swoim najbliższym otoczeniu. Ośrodek Rehabilitacji Neurologicznej i Senioralnej Neuroport pomaga wrócić do sprawności. Daje swoim pacjentom nadzieję oraz siłę do dalszego działania. Nie czekaj, zaufaj nam. Jesteśmy Twoim partnerem w powrocie do zdrowia.

Mgr Sylwia Świdzińska
Neurologopeda Ośrodek Rehabilitacji Neurologicznej i Senioralnej Neuroport